ÜCRETSİZ İZİN NEDİR?
Tüm dünyayı etkisi altına alan pandemi nedeniyle ülkemizde uygulanmakta olan bazı kanunlarda değişikliklere gidilmiştir. Bu değişikliklerden bazıları ülkenin çok büyük bir kısmını etkilemekte ve ilgilendirmektedir. 17.42020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 7244 Sayılı “Yeni Koronavirüs(Covid-19) Salgının Ekonomik Ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile birlikte 4857 Sayılı İş Kanunu’na Geçici 10.madde eklenmiştir. Bu kanun değişikliği ile birlikte pandemi sebebiyle işyerlerinde meydana gelen ekonomik çalkantıların en aza indirgenmesi amaçlanmıştır. Pandemi öncesinde yürürlükte bulunan İş Kanununda ücretsiz izne dair açık bir hüküm bulunmazken son değişikliklerle birlikte mevcut uygulamaya bir yenisi eklenmiştir.
İş Kanunu’na Eklenen Geçici 10. Madde Öncesi Ücretsiz İzin Uygulaması
Yargıtay içtihatlarında da görüldüğü üzere ücretsiz izin, işveren ve işçi arasındaki mevcut iş ilişkisinin askıya alınmasıdır. İş sözleşmesinin ücretsiz izin sebebiyle askıya alınması halinde işçi çalışmamakta, işveren ise ücret ve ücret eklerini ödememektedir. Ücretsiz izin talebi ekonomik sebeplerden kaynaklı olarak işverenden gelebileceği gibi kanunlarda belirtilen bazı hallerde işçi tarafından da talep edilebilmektedir. Bu durumda 2 tür ücretsiz izin türü olduğunu söylemek mümkündür. Bunlar; kanundan doğan yani işçinin işverinin onayını almaksızın kullanabildiği ücretsiz izin hakkı veya tarafların ortak iradelerinin ürünü olan ücretsiz izin hakkıdır. Kanunda işçi tarafından talep edilmesi halinde işveren tarafından zorunlu olarak kabul edilmesi gereken izin hakkı dışında İşçi ve işveren arasında mevcut iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde ücretsiz izin konusunda düzenleme bulunmadığı takdirde sadece işi ve işverenin ortak kararıyla işçinin ücretsiz izine çıkarılması mümkün olabilmektedir. Yargıtay içtihatlarında ücretsiz izinin işyeri uygulamasında esaslı değişiklik olarak kabul edilmesi nedeniyle işçiyi ücretsiz izne çıkarmak isteyen işveren bu durumu işçiye yazılı olarak bildirmeli ve 6 işgünü içinde işçi tarafından yazılı olarak kabul edilmelidir. İşçiye kanuna uygun olarak bildirim yapılmaması veya işçinin bu talebi altı işgünü içinde yazılı olarak kabul etmemesi halinde bu uygulama işçiyi bağlamaz. Dolayısıyla yalnız işveren tarafından verilen tek taraflı bir kararla İşçinin arzusu olmaksızın ücretsiz izne çıkarılması halinde iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi mümkün olabilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunun’da yer alan bazı hallerde işçiye tek taraflı olarak ücretsiz izne ayrılma imkanı tanınmıştır.
1- Ücretsiz Yol İzni
İşveren, yıllık ücretli izinini işyerinin yer aldığı ilin dışında geçirecek olan işçiye talepte bulunması ve bu durumu ispat etmesi halinde gidiş ve dönüşte geçecek olan süreler için 4 güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. Kanunda belirtilen süre azami mesafe, kullanılan vasıta gibi hususlar dikkate alınarak işveren tarafından makul bir sürenin verilmesi mümkündür. Ücretsiz yol izni uygulamasında önemli olan husus işçinin yolda geçecek olan süreleri belgelemesidir.
2-Ücretsiz Analık İzni
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 74. Maddesine göre, kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Fakat kadın işçinin talep etmesi halinde 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra 6 kadar ücretsiz izin verilmesi zorunludur. Kanunda belirlenen ücretsiz analık izni süresi azami süre olup kadın işçi tarafında daha az bir süreni talep edilmesi de mümkündür.
3- Mazeret İzinleri
İş Kanunu’nun 46. Maddesinin 3.fıkrasına göre, İşçinin evlenmesi halinde 3 güne kadar; anne veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde ise yine 3 güne kadar işçinin ücretsiz izne çıkarılması mümkündür. Kanunda ve öğretide mazeret olarak belirlenmiş hallerin mevcut olduğunu işçinin ispatlaması gerekmektedir.
İş Kanunu’na Eklenen Geçici 10. Madde Sonrası Ücretsiz İzin Uygulaması
07.04.2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 7244 Sayılı “Yeni Koronavirüs(Covid-19) Salgının Ekonomik Ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile birlikte 4857 Sayılı İş Kanunu’na eklenen geçici 10.maddede, “ Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler, belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi, işyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi, ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi halleri dışında..” işveren tarafından feshinin mümkün olmadığı düzenlenmiştir. Ayrıca geçici 10.maddenin 3. fıkrasında, bu maddenin yürürlüğe girmesinden itibaren 3 aylık süreyi geçmemek üzere işverenin işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabileceği ve işveren tarafından ücretsiz izne çıkarılan işçinin iş sözleşmesini haklı sebebe dayanarak fesih edemeyeceği düzenlenmiştir. Pandemi öncesinde mevcut iş kanunda işçinin ücretsiz izine çıkarılması kanunda belirtilen özel sebepler dışında işverenin bu talebini işçiye yazılı olarak bildirmesi ve işçinin de bu talebi 6 işgünü içerisinde yazılı olarak kabul etmesi halinde mümkün iken, pandemi sebebiyle İş Kanunu’na eklenen geçici 10.madde ile birlikte işçinin onayı olmaksızın işveren tarafından ücretsiz izne çıkarılması mümkün hale gelmiştir. Hukukumuzda yer alan bütün ücretsiz izin uygulamaları gibi pandemi sebebiyle işçinin ücretsiz izne çıkarılması durumunda da belirlenen süre boyunca işçi işyerinde çalışmayacak ve işveren işçiye ücret ödemeyecektir. Sonuç olarak; İşverenin geçici 10.maddeyi gerekçe göstererek işçiyi ücretsiz izne ayırdığı durumlarda işçinin ücretsiz izine çıkarılması noktasında onayının olmadığını ileri sürerek iş sözleşmesini haklı olarak feshetmesi mümkün değildir.
Pandemi Sebebiyle Getirilen İşten Çıkarılma Yasağı Son Buldu mu?
30.04.2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 3930 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile iş akdinin işveren tarafından feshi yasağı ve nakdi ücret desteği 30.06.2021 tarihine kadar uzatılmıştı. Mevcut yeni bir düzenlemenin olmaması sebebiyle, 15 ay süren fesih yasağı ve nakit ücret desteği 01.07.2021 tarihi itibariyle son bulmuştur.